ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ ΣΤΗΝ ΗΠΕΙΡΟ - ΗΘΗ ΚΑΙ ΕΘΙΜΑ

 Τα σπάργανα του Χριστού 
         ΄Ενα από τα πιο  σημαντικά Χριστουγεννιάτικα  έθιμα της Ηπείρου τα παλιά χρόνια ήταν να φτιάχνουν τηγανίτες στην πλάκα. Πρόκειται για τοπικό γλύκισμα. Οι τηγανίτες ήταν μελωμένες με ζαχαρόνερο, καρύδια και κανέλα. Αυτά κατά την παράδοση ήταν τα σπάργανα του Χριστού στη φάτνη. Πρόκειται για μια στίβα από τηγανίτες ψημμένες στο τζάκι σε πυρωμένη πέτρα. Τις τηγανίτες τις έτρωγαν το βράδυ της παραμονής των Χριστουγέννων. Η προετοιμασία των Χριστουγέννων όμως  ξεκινούσε από τον Νοέμβριο όπου έβραζαν τα παραδοσιακά μπόλια με καλαμπόκι και άλλα όσπρια. 

 Γιαπράκια  

    Τα γιαπράκια, κοινώς οι λαχαντολμάδες, ήταν βασικό πιάτο για το Χριστουγεννιάτικο τραπέζι και συμβόλιζε το φάσκιωμα του νεογέννητου Χριστού. Η ονομασία «γιαπράκια» προέρχεται από την τούρκικη λέξη Yaprak  που σημαίνει «φύλλο».

Μπουκουβάλα 

      Σε πολλά μέρη της Ηπείρου συνήθιζαν να φτιάχνουν τη Πρωτοχρονιάτικη πίτα αλμυρή και όχι γλυκιά. Μια από αυτές τις πίτες ήταν η μπουκουβάλα που έφτιαχναν στην Πρέβεζα, την Άρτα και τα Γιάννενα. Το όνομα της προέρχεται από τη βλάχικη λέξη bukuvala που σημαίνει μπουκιές ψωμιού ανακατεμένες στο τηγάνι με ζεστό λάδι, λίπος ή βούτυρο.

 (πηγή:http://opyrros.wordpress.com/,   http://www.foodtrails.gr  )

Το έθιμο του αναμμένου πουρναριού
 

       Όταν γεννήθηκε ο Χριστός και πήγαν οι βοσκοί να προσκυνήσουν, ήταν νύχτα σκοτεινή. Βρήκαν κάπου ένα ξερό πουρνάρι κι έκοψαν τα κλαδιά του. Πήρε ο καθένας από ένα κλαδί στο χέρι, του έβαλε φωτιά και γέμισε το σκοτεινό βουνό χαρούμενες φωτιές και τριξίματα και κρότους. Από τότε, λοιπόν, στα χωριά της Άρτας, όποιος πάει στο σπίτι του γείτονα, για να πει τα χρόνια πολλά, καθώς και όλα τα παιδιά τα παντρεμένα, που θα πάνε στο πατρικό τους, για να φιλήσουν το χέρι του πατέρα και της μάνας τους, πρέπει να κρατούν ένα κλαρί πουρνάρι, ή ό,τι άλλο δεντρικό που καίει τρίζοντας. Στο δρόμο το ανάβουν και το πηγαίνουν έτσι αναμμένο στο πατρικό τους σπίτι και γεμίζουν χαρούμενες φωτιές και κρότους τα σκοτεινά δρομάκια του χωριού.
      Ακόμη και στα Γιάννενα το ίδιο κάνουν. Μόνο που εκεί δεν κρατούν ολόκληρο το κλαρί το πουρνάρι αναμμένο στο χέρι τους, αλλά κρατούν στη χούφτα τους μια χεριά δαφνόφυλλα και πουρναρόφυλλα, που τα πετούν στο τζάκι, μόλις μπούνε και καλημερίζουν. Κι όταν τα φύλλα τα ξερά πιάσουν φωτιά κι αρχίσουν να τρίζουν και να πετάνε σπίθες, εύχονται: «Αρνιά, κατσίκια, νύφες και γαμπρούς!» Αυτή είναι η καλύτερη ευχή για κάθε νοικοκύρη. Να προκόβουν τα κοπάδια του, να πληθαίνει η φαμελιά του, να μεγαλώνουν τα κορίτσια και τα παλικάρια του, να του φέρνουν στο σπίτι νύφες και γαμπρούς, να του δώσουν εγγόνια που δε θ’ αφήσουν τ’ όνομα το πατρικό να σβήσει.

Tα καρύδια

         Τα καρύδια είναι ένα παραδοσιακό ομαδικό παιχνίδι που παίζουν τα παιδιά. Οι κανόνες του παιχνιδιού έχουν ως εξής: Κάποιο παιδί χαράζει στο χώμα μια ευθεία γραμμή. Πάνω σ’ αυτή, κάθε παίκτης βάζει κι από ένα καρύδι στη σειρά. Μετά, ο κάθε παίκτης με τη σειρά του και από κάθετη απόσταση ενός με δύο μέτρα από τη γραμμή των καρυδιών, σημαδεύει σκυφτός, και με το μεγαλύτερο και το πιο στρογγυλό καρύδι του, κάποιο άλλο καρύδι.
Όποιο καρύδι πετύχει και το βγάλει έξω από τη γραμμή το κερδίζει και δοκιμάζει ξανά σημαδεύοντας κάποιο άλλο καρύδι. Αν αστοχήσει, συνεχίζει ο επόμενος παίκτης. Το παιχνίδι συνεχίζεται μέχρι να βγουν από τη γραμμή όλα τα καρύδια.

(πηγή: http://www.ipiros.gr)

Γύρω από το τζάκι

         Από την ημέρα της παραμονής των Χριστουγέννων και ως τα Φώτα σε κάθε σπίτι του χωριού συνηθίζανε τη φωτιά στο τζάκι αναμμένη μέρα - νύχτα και φρόντιζαν να μη σβήσει ποτέ.

Η στάχτη από όλες αυτές τις μέρες μαζευόταν στην άκρη του τζακιού και την ημέρα των "Φώτων" τη ρίχνανε στις ρίζες των δένδρων του κήπου, ή τη σκορπίζανε στα χωράφια για να καρποφορήσουν. Επίσης κατά τη διάρκεια του Δωδεκαήμερου έβαζαν στο τζάκι δώδεκα αδράχτια για να τα βλέπουν οι καλικάντζαροι και να μην κατεβαίνουν από την καπνοδόχο. Την Πρωτοχρονιά δίπλα στο τζάκι γίνονταν ευχές αλλά και... προβλέψεις για τα «μελλούμενα» της νέας χρονιάς! Το βράδυ ο παππούς της οικογένειας, κοιτάζοντας τη φωτιά στο τζάκι, ευχόταν: "Να γεννηθούν παιδιά (αγόρια), μοσχάρια αρσενικά και αρνοκάτσικα θηλυκά". Ο συμβολισμός της ευχής είναι ότι με τ' αγόρια μεγάλωνε η προίκα, με τα μοσχάρια θα όργωναν τα χωράφια και με τ' αρνοκάτσικα τα θηλυκά θα πολλαπλασιάζονταν το κοπάδι. Κάθε οικογένεια μαζευόταν στο τζάκι του σπιτιού της και έπαιρνε λίγα σπόρια σιταριού, τόσα όσα ήταν και τα μέλη της. Ονομάτιζαν το κάθε σπυρί και αφού καθάριζαν την πυρόπλακα έριχναν το σιτάρι πάνω της, που πολύ γρήγορα ζεσταινόταν και "έσκαγε". Ανάλογα με την πορεία που έπαιρνε το σπυρί ερμηνευόταν και η "τύχη" του μέλους της οικογένειας που του αντιστοιχούσε. Αν μετά την έκρηξη το σπυρί πεταγόταν προς την φωτιά, τότε το μέλλον του προμηνυόνταν δυσοίωνο, ενώ αν πεταγόταν προς τα έξω τότε φαινόταν τυχερός αφού μακρύς θα ήταν ο βίος του.

(πηγή: http://www.eniper.gr)

Χριστουγεννιάτικα Ηπειρώτικα κάλαντα

 Ελάτε εδώ γειτόνισσες,

και εσείς γειτονοπούλες μου,

τα σπάργανα να φτιάξουμε,

και το Χριστό ν’ αλλάξουμε.

        Τα σπάργανα για τον Χριστό,

        ελάτε όλες σας εδώ. (δις)

         Να πάμε να γυρίσουμε,

         τα βάγια να σκορπίσουμε,
          να βρούμε και την Παναγιά,

που μας φέρνει την χαρά.

Τα σπάργανα για τον Χριστό,

ελάτε όλες σας εδώ. (δις)

         Κοιμάται στα τριαντάφυλλα,

γεννιέται μες τα λούλουδα,

γεννιέται μες τα λούλουδα,

κοιμάται στα τριαντάφυλλα.

        Τα σπάργανα για τον Χριστό,

ελάτε όλες σας εδώ,

τα σπάργανα να φτιάξουμε,

και τον Χριστό ν’ αλλάξουμε.

Ηπειρώτικα κάλαντα Πρωτοχρονιάς 

Ένας μικρός, μικρός μικρούτσικος, μικρός και χαϊδεμένος.
Τον έπλενε, τον έντυνε και στο σχολειό τον στέλνει.
Παιδί μ’ να μάθεις γράμματα, παιδί μ’ να μάθεις γνώση.
Τα γράμματα μες στο χαρτί κι η γνώση πέρα ως πέρα.
Για βάλε το χεράκι σου στην αργυρή σακούλα
κι αν έχεις γρόσια δώσε μου φλουριά μην τα λυπάσαι
κι ο νοικοκύρης του σπιτιού χιλιά χρονιά να ζήσει.
Και του χρόνου!

 Θεοφάνια

  Το πρωί της παραμονής οι γυναίκες καθάριζαν το σπίτι, τις αυλές και τα σοκάκια, για να περάσει αργότερα ο παπάς. Ο παπάς κατά το έθιμο περνούσε απ’ όλο το χωριό και αγίαζε τους κατοίκους, όλες τις εγκαταστάσεις του σπιτιού και τα ζώα. Απ’ όπου περνούσε παλαιότερα ο παπάς, όλοι έριχναν μέσα στο κατσαρολάκι, ένα νόμισμα (συνήθως δίδραχμο, τάλιρο, ή δεκάρικο).

Την ημέρα της γιορτής των Θεοφανίων όλοι πήγαιναν στην εκκλησία και σε παγούρια, γκιούμια, μπουκάλια, τσουκάλια και κανάτια, έβαζαν καθαρό νερό για να αγιαστεί. Αυτό είναι ένα έθιμο που διατηρείται και στις μέρες μας.

Όταν γύριζαν στα σπίτια, έπιναν όλα τα μέλη της οικογένειας από το νερό, ράντιζαν το σπίτι, τα ζώα, τα χωράφια και τους κήπους. Ό,τι περίσσευε το φύλαγαν για γιατρικό.

Όσον αφορά τη γιορτή του Αϊ- Γιάννη που ακολουθεί άναβαν τις γνωστές τζαμάλες για να φύγουν οι καλικάτζαροι και τα κακά δαιμόνια, όσα φυσικά δεν … είχαν φύγει από την αγιαστούρα του παπά τα Θεοφάνια. Αυτό το έθιμο διατηρείται ακόμη και σήμερα.

(πηγή: www.ipirotikos.gr)

Τα κάλαντα των Φώτων

Σήμερα είν' τα φώτα κι ο Φωτισμός

κι η χαρά μεγάλη κι ο αγιασμός.

Αύριο είν' Αι Γιάννης ο Πρόδρομος.

Κάτω στον Ιορδάνη τον ποταμό,

κάθετ' η κυρά μας η Παναγιά.

Σπάργανα βαστάει, κερί κρατεί,

και τον Άι Γιάννη παρακαλεί.

Αφέντη Άι Γιάννη και Πρόδρομε,

δέξου να βαφτίσεις Θεού παιδί.

Δέχομαι και θέλω και προσκυνώ,

να πετάξω απάνω στους ουρανούς.

(πηγή:http://www.dolo.gr)